Litteratura hispan
Li litteratura hispan es li litteratura scrit in hispan in Hispania. It anc vell posser esser includet in ti-ci categorie li litteratura hispan-latin classic e tardiv, li litteratura judéo-hispan e li litteratura arab-hispan, scrit respectivmen in latin, hebreo e arabic. It contene desde li unesim expressiones poetic conservat in vulgari (li harchas) til li actualitá, plu quam 1000 annus de historie. It es un branche del litteratura romanic e it hat un branche important, li litteratura hispano-american.
Ti-ci article besona revision. |
---|
Li litteratura hispan es contenet in li litteratura in hispan, in quel it es includet li litteraturas de omni landes hispanophon. Per altri latere, it es contenet in li litteratura de Hispania, con li litteraturas scrit in altri lingues del land.
Historie del litteratura hispan modificar
Li epoca medieval modificar
Solmen fro li secul XIII e in un sensu exclusivmen geografic it es possibil parlar de litteratura hispan scrit. Til ti-ci periode, on suposse li coexistentie de un poesie de transmision oral in lingue romanic, tant liric quam epic, junt a uses cult de qui li lingue de expresion e transmission esset li latin.
Til li decade de 1950 esset habitual considerar que li comense del litteratura hispan evenit con un epic: li Cantar de Mio Cid (secul XII), ovre que esset transmisset generalmen de forma oral par li menestreles. Li historiografie litterari ne prendet in conta datos proporcionat par li cronicas anterior al definitiv dixation textual de tal poema. Ti-ci datos refere al tradition oral tam in su version liric max ancian quam al romances, ambi formas de expresion que format part del patrimonie popular. In li annu 1948, Samuel Miklos Stern, un reserchator hungaresi, descovrit in ancian manuscrites conservat in Cairo, un strofes liric in lingua romanic aljamiat, nominat jarchas. Actualmen, on assume que tis ne reflexat li hispanesi, ma li musarabi.
- Glosas Emilianense (secul X): Li unesim textu scrit in formas romanic hispan. In realitá it ne have character litterari. It apparit in un manuscrit del Monastere de San Millán de la Cogolla. Li textu di to:
Cono ayutorio de nuestro dueño dueño Cristo, dueño Salvatore, qual dueño yet ena honore a qual dueño tienet ela mandatione cono Patre, cono Spiritu Sancto, enos siéculos de los siéculos. Fácanos Deus onmipotes tal serbicio fere que denante ela sua face gaudiosos seyamus.'Con la ayuda de nuestro Señor Don Cristo, Don Salvador señor que está en el honor y señor que tiene el mando con el Padre, con el Espíritu Santo, en los siglos de los siglos. Háganos Dios omnipotente hacer tal servicio que delante de su faz gozosos seamos.'
It ha esset signalat que ti-ci textu mey esser interpretat pro su characteristicas plu quam un varietá riojan del aragonés.
- Li jarchas (secul XI): Brev compositiones liric de character amorosi, scrit in arabi vulgar, o in li lingue romanic del christianos que vivet in al-Andalus (musabi). Exemple:
Vayse meu corachón de mib.
Ya Rab, ¿si me tornarád?
'Enfermo yed, ¿cuánd sanarád?
¡Tan mal meu doler li-l-habib!
Mi cor ha abandonat me:[1]
oh senior, esque it va retornar?
Il es malad, quande il va sanar?
Tant grand es mi dolore per li amat!
Secul XIII modificar
Secul XIV modificar
Secul XV modificar
Li Renascentie modificar
Poesie durante li regne de Carlos V modificar
Poesie liric durante li regne de Felipe II modificar
Li ascetica e li mistica modificar
Li Secul de Aure: Li Baroc modificar
Li secul XVIII: li Iluminisme e li Novclassicisme modificar
Li secul XIX: Romanticisme e Relaisme modificar
Li Romanticisme modificar
Li Realisme modificar
Modernisme modificar
Generation del 98 e li secul XX modificar
Referenties modificar
- ↑ Ti-ci textu appare in li Antologie hispan, scrit de Vicente Costalago.
Bibliografie modificar
- Costalago, Vicente (2021) Antologie hispan.